Cà phê là một trong những mặt hàng được giao dịch nhiều nhất thế giới, với quy mô sản xuất và xuất khẩu toàn cầu khổng lồ. Tuy nhiên, sản xuất nông nghiệp quy mô lớn – trong đó có cà phê – đôi khi lại đi ngược với mục tiêu bảo vệ môi trường do liên quan đến nạn phá rừng, sử dụng hóa chất, hay quản lý đất kém hiệu quả.
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, nhu cầu về cà phê được trồng bền vững đang tăng nhanh. Nhiều doanh nghiệp và tổ chức trong ngành đã bắt đầu hỗ trợ nông dân giảm thiểu tác động môi trường trong quá trình trồng và chế biến cà phê.
1. Vấn đề môi trường chủ yếu đến từ sản xuất quy mô lớn
Dù ước tính 80% sản lượng cà phê thế giới đến từ các hộ nông dân nhỏ, nhưng họ thường chỉ canh tác trên diện tích dưới 30 ha – lượng phát thải carbon rất thấp so với các trang trại lớn và tập đoàn đa quốc gia.
Điều này có nghĩa, trách nhiệm chính trong việc giảm tác động môi trường phần lớn thuộc về các công ty sản xuất và xuất khẩu quy mô lớn.
Một số vấn đề phổ biến gồm:
Phá rừng để mở rộng diện tích trồng trọt, làm mất môi trường sống của động vật hoang dã và tăng phát thải carbon.
Lạm dụng phân bón và thuốc trừ sâu, gây thoái hóa đất, ô nhiễm nguồn nước và hiện tượng phú dưỡng (nước chứa quá nhiều dinh dưỡng, làm chết cá và sinh vật thủy sinh).
Khí thải từ vận chuyển và rang xay, phần lớn đến từ nhiên liệu hóa thạch.
Theo nghiên cứu của Đại học College London (2021), cà phê là ngành phát thải carbon lớn thứ hai trong chuỗi cung ứng nông sản toàn cầu – chỉ sau khâu vận chuyển.
2. Chế biến cà phê và những tác động tiềm ẩn
Có hai phương pháp chế biến chính: chế biến ướt (washed) và chế biến khô (natural).
Chế biến ướt giúp cà phê có hương vị “sạch” hơn nhưng tiêu tốn rất nhiều nước và tạo ra lượng nước thải lớn. Nếu nước thải không được xử lý đúng cách, nó có thể gây ô nhiễm sông suối, dẫn đến mất cân bằng hệ sinh thái.
Chế biến khô lại thân thiện hơn với môi trường, vì không cần nước và ít năng lượng hơn. Tuy nhiên, nếu bã cà phê (pulp) bị thải bỏ không đúng cách, nó cũng có thể gây ô nhiễm đất và nước.
3. Trách nhiệm không chỉ thuộc về nông dân
Tác động môi trường không chỉ đến từ khâu trồng trọt mà còn ở toàn bộ chuỗi cung ứng – từ rang xay, đóng gói, đến tiêu dùng.
Các cơ sở rang xay phát thải CO₂ và CO.
Cửa hàng cà phê thải ra lượng lớn ly nhựa dùng một lần – nhiều loại gần như không thể tái chế.
Người tiêu dùng cũng đóng vai trò quan trọng: chọn mua cà phê bền vững và chấp nhận trả giá cao hơn cho sản phẩm thân thiện với môi trường sẽ tạo áp lực lên các công ty lớn.
Hiện nay, nhiều thương hiệu lớn như Starbucks hay Nespresso đã cam kết giảm phát thải và bù đắp carbon, nhưng vẫn cần thêm nỗ lực thực tế.
4. Hướng đến giải pháp bền vững
Tại các vùng trồng cà phê, một số nông dân đã chuyển sang canh tác sinh thái như:
Trồng cà phê dưới tán cây (shade-grown): giúp cây phát triển ổn định, tăng đa dạng sinh học, giảm sâu bệnh tự nhiên và giữ ẩm cho đất.
Nông lâm kết hợp (agroforestry): vừa trồng cà phê, vừa trồng cây rừng, góp phần hấp thụ carbon và hạn chế phá rừng.
Các công ty như Spring Valley Coffee (Kenya) còn phối hợp với tổ chức bảo tồn để trồng lại rừng – mỗi túi cà phê bán ra đều đóng góp vào quỹ trồng cây bản địa.
Ngoài ra, xử lý và tái sử dụng nước thải, bã cà phê cũng là giải pháp thiết thực: nước có thể dùng tưới tiêu, còn bã có thể ủ làm phân bón hữu cơ hoặc nhiên liệu sinh học.
5. Vai trò của chính sách và chứng nhận
Các chính phủ và tổ chức quốc tế đang dần siết chặt quy định về nguồn gốc cà phê. Chẳng hạn, Liên minh châu Âu (EU) đã ban hành luật cấm nhập khẩu cà phê liên quan đến phá rừng.
Bên cạnh đó, chứng nhận hữu cơ, Fairtrade, Rainforest Alliance... giúp người tiêu dùng nhận diện sản phẩm bền vững hơn. Tuy nhiên, chi phí xin chứng nhận vẫn là rào cản lớn đối với nông dân nhỏ.
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, nhu cầu về cà phê được trồng bền vững đang tăng nhanh. Nhiều doanh nghiệp và tổ chức trong ngành đã bắt đầu hỗ trợ nông dân giảm thiểu tác động môi trường trong quá trình trồng và chế biến cà phê.
1. Vấn đề môi trường chủ yếu đến từ sản xuất quy mô lớn
Dù ước tính 80% sản lượng cà phê thế giới đến từ các hộ nông dân nhỏ, nhưng họ thường chỉ canh tác trên diện tích dưới 30 ha – lượng phát thải carbon rất thấp so với các trang trại lớn và tập đoàn đa quốc gia.
Điều này có nghĩa, trách nhiệm chính trong việc giảm tác động môi trường phần lớn thuộc về các công ty sản xuất và xuất khẩu quy mô lớn.
Một số vấn đề phổ biến gồm:
Phá rừng để mở rộng diện tích trồng trọt, làm mất môi trường sống của động vật hoang dã và tăng phát thải carbon.
Lạm dụng phân bón và thuốc trừ sâu, gây thoái hóa đất, ô nhiễm nguồn nước và hiện tượng phú dưỡng (nước chứa quá nhiều dinh dưỡng, làm chết cá và sinh vật thủy sinh).
Khí thải từ vận chuyển và rang xay, phần lớn đến từ nhiên liệu hóa thạch.
Theo nghiên cứu của Đại học College London (2021), cà phê là ngành phát thải carbon lớn thứ hai trong chuỗi cung ứng nông sản toàn cầu – chỉ sau khâu vận chuyển.
2. Chế biến cà phê và những tác động tiềm ẩn
Có hai phương pháp chế biến chính: chế biến ướt (washed) và chế biến khô (natural).
Chế biến ướt giúp cà phê có hương vị “sạch” hơn nhưng tiêu tốn rất nhiều nước và tạo ra lượng nước thải lớn. Nếu nước thải không được xử lý đúng cách, nó có thể gây ô nhiễm sông suối, dẫn đến mất cân bằng hệ sinh thái.
Chế biến khô lại thân thiện hơn với môi trường, vì không cần nước và ít năng lượng hơn. Tuy nhiên, nếu bã cà phê (pulp) bị thải bỏ không đúng cách, nó cũng có thể gây ô nhiễm đất và nước.
3. Trách nhiệm không chỉ thuộc về nông dân
Tác động môi trường không chỉ đến từ khâu trồng trọt mà còn ở toàn bộ chuỗi cung ứng – từ rang xay, đóng gói, đến tiêu dùng.
Các cơ sở rang xay phát thải CO₂ và CO.
Cửa hàng cà phê thải ra lượng lớn ly nhựa dùng một lần – nhiều loại gần như không thể tái chế.
Người tiêu dùng cũng đóng vai trò quan trọng: chọn mua cà phê bền vững và chấp nhận trả giá cao hơn cho sản phẩm thân thiện với môi trường sẽ tạo áp lực lên các công ty lớn.
Hiện nay, nhiều thương hiệu lớn như Starbucks hay Nespresso đã cam kết giảm phát thải và bù đắp carbon, nhưng vẫn cần thêm nỗ lực thực tế.
4. Hướng đến giải pháp bền vững
Tại các vùng trồng cà phê, một số nông dân đã chuyển sang canh tác sinh thái như:
Trồng cà phê dưới tán cây (shade-grown): giúp cây phát triển ổn định, tăng đa dạng sinh học, giảm sâu bệnh tự nhiên và giữ ẩm cho đất.
Nông lâm kết hợp (agroforestry): vừa trồng cà phê, vừa trồng cây rừng, góp phần hấp thụ carbon và hạn chế phá rừng.
Các công ty như Spring Valley Coffee (Kenya) còn phối hợp với tổ chức bảo tồn để trồng lại rừng – mỗi túi cà phê bán ra đều đóng góp vào quỹ trồng cây bản địa.
Ngoài ra, xử lý và tái sử dụng nước thải, bã cà phê cũng là giải pháp thiết thực: nước có thể dùng tưới tiêu, còn bã có thể ủ làm phân bón hữu cơ hoặc nhiên liệu sinh học.
5. Vai trò của chính sách và chứng nhận
Các chính phủ và tổ chức quốc tế đang dần siết chặt quy định về nguồn gốc cà phê. Chẳng hạn, Liên minh châu Âu (EU) đã ban hành luật cấm nhập khẩu cà phê liên quan đến phá rừng.
Bên cạnh đó, chứng nhận hữu cơ, Fairtrade, Rainforest Alliance... giúp người tiêu dùng nhận diện sản phẩm bền vững hơn. Tuy nhiên, chi phí xin chứng nhận vẫn là rào cản lớn đối với nông dân nhỏ.